Alma Begaj: Të jesh “pikë në oqean”, roli i individit në transformimin e arsimit në Shqipëri

Artikull nga Alma Begaj

Hyrje: Një mëngjes në një shkollë shqiptare

Në një sistem arsimor të ndërtuar mbi struktura të ngurta dhe shpesh të vjetëruara, të jesh një individ me vizion të ndryshëm mund të duket si një pikë e vogël në oqean, e vetmuar, e pafuqishme. Të jesh një individ me vizion të ndryshëm është si të notosh kundër rrymës.Megjithatë, historia dhe filozofia na mësojnë se ndryshimet më të mëdha kanë lindur pikërisht nga këto pika të vogla, nga individë që kanë guxuar të mendojnë ndryshe, të veprojnë ndryshe, dhe të besojnë në një të ardhme më me shpresë.Ndonëse të paktë në numër, kanë qenë të palëkundur në përkushtimin e tyre ndaj një vizioni më të lartë.

Pengesat burokratike shpesh përfshijnë:

• Rregulla të ngurta që nuk pasqyrojnë realitetin e punës;

• Vendimmarrje të ngadaltë që frenon iniciativën;

• Prioritete të paqarta ose të ndryshme nga ato që ke ti.

Kur je në minorancë me vizionin tënd, mund të ndihesh:

• I keqkuptuar ose i nënvlerësuar;

• I detyruar të zgjedhësh mes kompromisit dhe integritetit;

• I lodhur nga përpjekja për të motivuar të tjerët.

Por ka edhe dritë në fund të tunelit.

Si mund të ruash motivimin dhe ndikimin?

• Gjej aleatë: Edhe një grup i vogël mund të bëjë ndryshim të madh;

• Dokumento sukseset: Rezultatet flasin më shumë se fjalët;

• Ruaj qartësinë e qëllimit: Kujto pse e ke nisur dhe çfarë do të arrish;

• Bëhu i durueshëm, por i palëkundur: Ndryshimi kërkon kohë, por edhe këmbëngulje.

Një mësuese në një shkollë publike në periferi të Durrësit hap derën e klasës. Nxënësit janë të lodhur, të shpërqendruar, të mbingarkuar me detyra. Ajo ka përgatitur një orë ndryshe me lojëra mendore, reflektim dhe bashkëbisedim, por e di që do të përballet me skepticizëm nga kolegët dhe presion nga drejtoria për “rezultate të matshme”. Megjithatë, ajo vazhdon. Sepse beson se edukimi është më shumë se nota dhe testime. Është një akt dashurie dhe transformimi.

Arsimi në Shqipëri: Midis traditës dhe nevojës për evoluim

Shkolla shqiptare ka bërë përparime të dukshme në dekadat e fundit, por ende mbetet larg një modeli që respekton kompleksitetin e qenies njerëzore. Sipas raportit të UNICEF (2021), sistemi arsimor shqiptar është ende i fokusuar në rezultate akademike dhe testime, duke lënë pas zhvillimin emocional, etik dhe kreativ të fëmijëve.

Në këtë realitet, individët që përpiqen të sjellin ndjeshmëri, reflektim dhe humanizëm në klasë janë shpesh të perceptuar si “të çuditshëm” ose “të papërshtatshëm”. Por siç thotë Ken Robinson:

“Shkollat duhet të kultivojnë kuriozitetin, jo ta shtypin atë.” (Creative Schools, 2015)

Shkolla si institucion është shpesh e ngurtë sepse është ndërtuar mbi struktura të vjetra, por:

• Çdo mësues që zgjedh të shohë nxënësin si qenie të plotë, jo si “notë” apo “sjellje”, është një akt revolucionar.

• Çdo përpjekje për të sjellë ndjeshmëri, kreativitet, dhe vetëdije në klasë është një farë e mbjellë për të ardhmen.

Sfida të sistemit arsimor shqiptar

Sipas raportit të UNICEF Albania (2021), arsimi në Shqipëri mbetet i fokusuar kryesisht në performancën akademike, me pak vëmendje ndaj zhvillimit emocional, etik dhe kreativ të nxënësve. Studimi i IZHA (2022) tregon se:

• 68% e mësuesve ndihen të kufizuar nga rregullat burokratike;

• 54% raportojnë mungesë mbështetjeje për iniciativat pedagogjike;

• Vetëm 12% ndihen të lirë të eksperimentojnë me metoda alternative.

Krahasuar me vendet fqinje, Shqipëria ka një nga nivelet më të ulëta të autonomisë pedagogjike për mësuesit (OECD, 2020). Kjo ndikon jo vetëm në cilësinë e mësimdhënies, por edhe në motivimin e tyre profesional.Kur idealet për një arsim më human dhe më të ndjeshëm ndahen vetëm me një pjesë të vogël të kolegëve, ndjenja e vetmisë bëhet e thellë.

Por siç shkruan Margaret Wheatley:

“Nëse duam të ndryshojmë mënyrën si funksionon bota, duhet të fillojmë duke ndryshuar mënyrën si flasim dhe veprojmë me njëri-tjetrin.” (Turning to One Another, 2002)

Vizioni filozofik: Sri Aurobindo dhe njeriu si proces

Sri Aurobindo, filozofi indian, parashikoi lindjen e një njerëzimi të ri, një ndërgjegje kolektive që do të përgatisë terrenin për një epokë uniteti, paqeje dhe të vërtete. Ai shkruan:

“Njeriu është një kalim, jo një përfundim. Ai është një qenie që duhet të tejkalojë vetveten.” (The Life Divine, 1949)

Një pikë në oqean nuk është e parëndësishme:

• Ajo krijon valë.

• Ajo bashkohet me të tjerat për të formuar rryma.

• Ajo është dëshmi që ekziston një burim i brendshëm që nuk shteron.

Sri Aurobindo e kuptoi thellësisht këtë, sepse ai e pa njeriun jo si një qenie të përfunduar, por si një proces në zhvillim, një urë drejt diçkaje më të lartë. Ideja e një njerëzimi të ri nuk është utopi, por një thirrje për ata që ndjejnë se ekziston një dimension më i thellë i jetës, edukimit dhe bashkëjetesës.

Ky vizion përputhet me idetë e Paulo Freire, i cili e sheh edukimin si akt çlirimi:

“Edukimi nuk ndryshon botën. Edukimi ndryshon njerëzit, dhe njerëzit ndryshojnë botën.”

(Pedagogy of the Oppressed, 1970)

Edhe Edgar Morin, filozofi francez i kompleksitetit, argumenton se edukimi duhet të përfshijë ndërlikimet e jetës njerëzore, duke tejkaluar ndarjet artificiale mes disiplinave dhe duke kultivuar ndjeshmëri, etikë dhe reflektim.

Shembuj konkretë: Pikat që bëhen rrymë

1. Shkolla “Jeronim De Rada”, Tiranë

Kjo shkollë ka eksperimentuar me projekte ndërdisiplinore si “Qyteti i së Ardhmes”, ku nxënësit hartuan modele urbanistike të qëndrueshme, duke kombinuar gjeografinë, biologjinë dhe artin. Mësuesit raportojnë rritje të angazhimit dhe vetëbesimit tek nxënësit.

2. Iniciativa “Edukimi ndryshe”, Korçë

Një grup mësuesish organizojnë takime reflektive mujore për të ndarë praktika humaniste, si meditimi në klasë, ndërtimi i marrëdhënieve të shëndetshme dhe edukimi emocional. Një mësuese thotë:

“Kur fillova të dëgjoj me zemër, nxënësit filluan të flasin me shpirt.”

3. Projekti “Teach for Albania”

Ky projekt ka sjellë mësues të rinj në zona rurale, duke përcjellë energji të re dhe qasje moderne. Një mësues në Has përdor teknologjinë për të lidhur nxënësit me shkolla jashtë vendit, duke krijuar ndjenjë përkatësie globale.

Çfarë mund të bëjmë?

Për të mbështetur individët që veprojnë si katalizatorë të ndryshimit, nevojiten hapa konkretë:

• Trajnime për edukimin emocional dhe etik.Të përfshihen në kurrikulën e formimit të mësuesve.

• Mbështetje për iniciativat lokale pedagogjike. Financim dhe mentorim për projekte që promovojnë kreativitetin dhe reflektimin.

• Rrjete bashkëpunimi mes shkollave.Platforma për ndarjen e praktikave të mira dhe krijimin e komuniteteve profesionale.

• Zhvillim i politikave që rrisin autonominë pedagogjike. Mësuesit të kenë më shumë liri për të përshtatur metodat sipas nevojave të nxënësve.

Roli i individit si katalizator

Individët që veprojnë si katalizatorë për ndryshime globale nuk janë domosdoshmërisht të shumtë në numër, por janë të fuqishëm në ndikim. Ata mbajnë farat e një ndërgjegjeje të re, që mund të frymëzojë të tjerët, të krijojë rrjete mbështetjeje dhe të nxisë transformim gradual.Individët katalizatorë, janë ata që:

• Nuk presin që sistemi të ndryshojë për të vepruar ndryshe.

• Mbajnë gjallë vizionin edhe kur janë të vetmuar.

• Frymëzojnë jo me fjalë të mëdha, por me praninë e tyre, me mënyrën si dëgjojnë, si ndihmojnë, si besojnë.

Në Shqipëri, ka mësues që eksperimentojnë me metoda alternative, që vendosin dialogun mbi disiplinën, që e shohin klasën si një komunitet dhe jo si një hierarki. Këta janë pionierët e një epoke të re arsimore.

Përfundim: Të dëshmojmë agimin

Të jesh “pikë në oqean” nuk është dobësi, është një akt force, një dëshmi e përkushtimit ndaj një vizioni më të lartë. Siç thotë Vaclav Havel:

“Shpresa nuk është bindja se diçka do të ndodhë, por bindja se diçka ka kuptim, pavarësisht se si përfundon.” (Disturbing the Peace, 1990)

Nëse këto pika bashkohen, mund të krijojnë një rrymë që ndryshon drejtimin e historisë. Dhe nëse arsimi shqiptar do të evoluojë drejt një modeli që respekton kompleksitetin e qenies njerëzore, do të jetë falë atyre që guxuan të besojnë edhe kur ishin të vetmuar.

Bibliografi

• Sri Aurobindo. The Life Divine. Pondicherry: Sri Aurobindo Ashram, 1949.

• Freire, Paulo. Pedagogy of the Oppressed. Herder and Herder, 1970.

• Morin, Edgar. Seven Complex Lessons in Education for the Future. UNESCO, 1999.

• Wheatley, Margaret. Turning to One Another. Berrett-Koehler, 2002.

• Robinson, Ken. Creative Schools. Viking, 2015.

• UNICEF Albania. Education Report 2021.

• IZHA. Raporti mbi Autonominë Profesionale të Mësuesve, 2022.

• OECD. Education at a Glance, 2020.

• Havel, Vaclav. Disturbing the Peace. Vintage, 1990.

• Teach for Albania. Raport Vjetor 2023.

• Intervista me mësues të shkollës “Jeronim De Rada”, Tiranë (2024).

• Iniciativa “Edukimi Ndryshe”, Korçë – Takime Reflektive (2023–2024).

© Portali Shkollor- Të gjitha të drejtat e rezervuara. Ndalohet kopjimi pa lejen tonë.