Ornela Sinameta: “Kësulëkuqja për të rritur”, një përrallë që të përplas me realitetin

Përgjatë përkundjes në procesin e leximit të “Kësulëkuqja, përrallë për të rritur”, të ndodh ta gjesh veten shpesh të mbërthyer në grackat e shkapërcimit të kufijve midis fiction-it dhe jo fiction-it. Ndonëse është një roman që të mban pezull gjer në mbarim të tij, nuk mund të thuhet se është lehtësisht i përtypshëm nga çdo kategori lexuesish. Në vepër dallon veçan nga tiparet e tjera defamiljarizimi, pra paraqitja e së panjohurës si e njohur. Të duket sikur e njeh fund e krye përrallën e Kësulëkuqes, mirëpo, kur vihesh përballë me të, variantet e shumta dhe interpretimet që i janë bërë prej studiuesish të ndryshëm, disa prej të cilëve përmenden edhe në vepër (Maria Tatar, Paul Delarue, Charles Perrault) (1) , kupton një të vërtetë të hidhur: që realiteti i fëmijëve nuk na qenka aq i pastër sa e kishe pandehur.

Megjithatë, kjo është vetëm maja e ajsbergut të strukturës narrative të romanit. Në bazën e këtij ajsbergu qëndron konceptimi mbi fenomenin e përdhunimit, në luftën e zhvilluar në vitet e përgjakshme 1998-’99 në Kosovë sidomos. Përmes gjuhës ironike, hera-herës përplasesh me një realitet të pazakontë; ti pret të të shpalohet një variant romantik i përrallës, ashtu siç aludohet në titull, por në vend të kësaj, vihesh para një historie të errët dhe destabilizuese. Përralla e Kësulëkuqes, e cila në rrënjën e saj kishte pasur një histori përdhunimi, përvijohet në tri nivele në roman:

1. Varianti i vjetër: historia e përdhunimit të një vajze para njëmijë vjetësh në Francë. “Kësulëkuqja para se të bëhej përrallë për fëmijë ishte histori për të rritur. E tregonin fshatarët francezë. Argëtoheshin me një histori përdhunimi, ose thjesht me një histori erotike, meqë shumë interpretues thonë se Kësulëkuqja e lejon veten qëllimisht të joshet nga Ujku, dhe kështu, duke ba dashni me të, kalon nga faza e adoleshencës në fazën e pjekurisë. [...] Bile, krejt në fillim, antagonisti nuk ishte krejt ujk, po një njeri-ujk, lykantropos, ose werewolf.” (2)

2. Varianti aktual: Përshtatja në përrallën për fëmijë që njohim sot.

3. Varianti i ri: Përralla nga e ardhmja.

“NA ISHTE NJËHERË një vajzë e vogël që mbante kësulë të kuqe, dhe që të gjithë e thërrisnin Kësulëkuqe. Një ditë gjyshja i tregoi që burri dhe gruaja që e rritën nuk ishin prindërit e saj, të cilët i kishte ngrënë një përbindësh i madh. Atë natë, ajo pa pyetur askënd, kishte marrë një shportë me verë dhe keksa, kishte bërë rrotull dyshekun, e kishte vënë në shpinë dhe kishte shkuar te shpella e Ujkut, i cili para ca kohe ishte ligë, por s’ishte i lig. Ata hëngrën keksat, pinë verën, qeshën, vallëzuan së bashku dhe folën për ujq e për gjyshe. [...] (3)

Si një vepër përfaqësuese e letërsisë postmoderniste, “Kësulëkuqja” është bartëse e një veçorie tepër të rëndësishme: ka vend leximi për të gjitha kategoritë e lexuesve. Dikush mund të mjaftohet me rikonceptimin e përrallës, me historinë e dashurisë mes Maksit dhe Loritës, dikush mund t’i mbivendosë kësaj të fundit edhe dramën kolektive të historive të përdhunimeve gjatë luftës, e dikush tjetër mund të thellohet deri në trajtesat e inter dhe intratekstualitetit, parimit të brikolazhit, invarianteve të përrallave të tjera, të cilat nganjëherë përzihen me njëra-tjetrën (Borëbardha-Kësulëkuqja-Kapuçkuqi-E Bukura dhe Bisha).

Përgjatë leximit arrin të shquash edhe nota autobiografike, veçanërisht në konceptimin e rolit të shkrimtarit-dramaturgut. Identifikimi me Ujkun, tjetërmendsin, të veçuarin nga turma e tejmbushur me të ngjashëm, është tipar karakterizues të cilin nuk e hasim vetëm te “Kësulëkuqja, përrallë për të rritur”, por edhe tek “Ulurima e ujkut”.Shkrirja e së vërtetës, pra non-fiction me fiction-in, siç u cek më sipër, është një shkapërcim i kufijve që përkthehet në mëdyshje nga pala lexuese, ngase i bashkëngjitet edhe refuzimi i një të vërtete absolute, duke qenë se qëllimi kryesor duket të jetë paraqitja e një bote ku nuk ka një të vërtetë të vetme dhe gjithçka është relative dhe e diskutueshme.

Sa i përket themelit konceptual mbi të cilin ngrihet gjithë struktura narrative, përdhunimit, ky i fundit nuk paraqitet vetëm si akt fizik dhune, por si simbol i pushtetit dhe nënshtrimit të një populli të tërë, pa përkatësi gjinore dhe moshore. Zëri rrëfimtar i referohet përdhunimit si një formë shtetërore e manifestimit të dhunës, e cila prodhon vazhdimisht abuzim dhe bartet në formën e traumës kolektive në çdo individ të shoqërisë, qoftë ai viktimë e drejtpërdrejtë e tij, ose jo. Ky është rasti i Loritës: ajo është gjithnjë e mbërthyer në prangat e pasigurisë dhe krizës, dhe e lidh pa vetëdije ekzistencën e vet me Ujkun. Kjo për shkak se tek ajo është e ngulitur trauma e lindur nga të qenit produkt i një përdhunimi. Në ADN-në e saj është bartëse e pasojave të tij, gjë që reflektohet edhe në gjendjen dhe sjelljet e saj psiko-somatike në të tashmen. Ky është një konceptim i ngjashëm me kujtesën dhe traumën kolektive të brezave post-diktatoriale në Shqipëri. Gjurmët e komunizmit dallohen edhe në qenien tonë, sado që ne nuk e kemi përjetuar për së gjalli atë periudhë. Kështu edhe Lorita është bartëse e një pasoje që nuk e ka hequr drejtpërdrejt në trupin e vet.

Prandaj “Kësulëkuqja” nuk është thjesht një përrallë për të rritur, ajo është një jehonë e një realiteti të errët, një kërcënimi dhe shtypjeje të vazhdueshme etnike, që nuk mund të lihet kurrsesi në hije.

Shënime: (1) Ag Apolloni, “Kësulëkuqja, përrallë për të rritur”, botimet “Albas”, Tiranë 2022, f. 131-133.

(2) Po aty, f. 11.

(3) Po aty, f. 177.